Жаңа әкімшілік рәсімдік-процестік кодексінің ерекшеліктері

2021 жылғы 1-шілдеден бастап Қазақстан Республикасының жаңа Әкімшілік рәсімдік-процестік кодексі қолданысқа енгізілді.

ҚР ӘРПК мемлекеттік органдардың ішкі әкімшілік рәсімдерін, әкімшілік рәсімдерді жүзеге асыруға байланысты қатынастарды, сондай-ақ әкімшілік сот ісін жүргізу тәртібімен байланысты қатынастарды реттейді.

Әкімшілік әділет азаматтар мен заңды тұлғалардың заңды мүдделерін әкімшілік органдардың заңсыз әрекеттерінен қорғау құралы болып табылады, ал олар сотқа келмеген жағдайда ақшалай өндіріп алуға және кейіннен әкімшілік істі олар болмаған кезде қарауға құқылы.

ҚР ӘРПК бойынша әкімшілік рәсімдер мен әкімшілік сот ісін жүргізу 12 қағидат негізінде жүзеге асырылады. Заңдылық, әділдік, құқықтарды, бостандықтар мен заңды мүдделерді қорғау, мөлшерлестік, әкімшілік қалауды жүзеге асыру шектері, құқықтар басымдығының қағидаты, сенім құқығын қорғау, формальды талаптарды теріс пайдалануға тыйым салу, анықтық презумпциясы, соттың белсенді рөлі, әкімшілік сот ісін жүргізуді ақылға қонымды мерзімі, сот актілерінің міндеттілігі.

Мысалы, әкімшілік сот ісін жүргізу барысында тараптар, олардың бірі мемлекеттік орган – билік өкілеттіктері берілген лауазымды тұлға, ал екінші жағынан – жеке немесе заңды тұлға, бастапқыда тең емес жағдайда болады.

Осыған байланысты соттың белсенді рөлінің қағидаты енгізілді, оның мәні соттың әкімшілік сот ісін жүргізуге белсенді қатысуы және тараптар арасындағы тепе-теңдікті сақтау және олардың тең мүмкіндіктерін қамтамасыз ету болып табылады.

ҚР ӘРПК сәйкес дәлелдеу ауыртпалығын әкімшілік актіні немесе сұралып отырған әрекетті (әрекетсіздікті) жасаудан бас тартуға негіз болған фактілерді шығарған әкімшілік орган көтеретіні өте маңызды.

Бұл ретте жария дауларды сотқа дейін реттеу мүмкіндігі көзделген. Осылайша, азаматтар мен заңды тұлғаларға жария дауды реттеу үшін жоғары тұрған әкімшілік органға шағыммен жүгіну жеткілікті, ал ӘРПК-де көзделген нормалар жүктелген соттардың жүктемесін азайтуға мүмкіндік береді.

Бұл кодекске сай жария құқықтық даулар арнайы соттармен жаңа сипаттағы әкімшілік сот өндірісінің мәні мен қағидаларына сай қаралады.

Бұқаралық құқықтық қатынастардың қатысушылары болып бір жағынан мемлекеттік органдар, әкімшілік органдар мен лауазымды адамдар болса, екінші жағынан жеке тұлғалар мен заңды тұлғалар болып табылады.

Прокурор өзіне заңда жүктелген міндеттерді жүзеге асыру мақсатында салықтық, кедендік, бюджеттік қатынастардан, табиғи ресурстарды пайдалануға және қоршаған ортаға әсер етуге байланысты шаруашылық және өзге де қызметті жүзеге асыру кезінде қоршаған ортаны қорғау, қалпына келтіру және сақтау, табиғи ресурстарды пайдалану және молайту саласындағы қатынастардан туындайтын әкімшілік істер бойынша мемлекеттен және мемлекет кірісіне өндіріп алу туралы атқарушылық құжаттарды орындау кезінде мемлекеттік сот орындаушысының әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) шағым жасау туралы әкімшілік істер бойынша қорытынды беру үшін сайлауға, республикалық референдумға қатысатын азаматтар мен қоғамдық бірлестіктердің сайлау құқықтарын қорғап, сондай-ақ әкімшілік акт, әкімшілік әрекет (әрекетсіздік) физикалық, психикалық және өзге де мән-жайларға орай құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін өзі дербес қорғауды жүзеге асыра алмайтын адамдардың немесе шектелмеген тұлғалар тобының құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін шектеуі мүмкін болғанда не прокурордың қатысу қажеттігін сот танығанда процеске кіріседі.

Қорыта айтқанда, жаңадан құрылып келе жатқан әкімшілік әділет мемлекеттік органдар алдында азаматтардың құқықтары мен мүдделерін қорғаудың аясын кеңейтеді және жаңа қарқында жұмыс жасауына жол ашады.

Бұқар жырау ауданының прокуратурасы

Кері қайту